Kısırlık (İnfertilitenin) Araştırılması
İnfertil bir çiftin araştırılması için kadın ve erkeğin birlikte gelmesi önemlidir. Bu sırada varsa çifte ait önceki tetkik ve filmlerin değerlendirilmesi yapılır.
İnefertil çiftin araştırılmasına ilk önce erkek faktörünün incelenmesiyle başlanır.
Bunun için yapılması gereken işlem sperm analizidir. Semen analizi normal olan bir erkeğin muayenesine gerek yoktur.
Sperm Analizi (Spermiogram)
Kısırlık sebebini incelemek için meni verilirken dikkat edilmesi gereken bazı durumlar vardır: Sperm örneğinin bir cinsel ilişki veya boşalmadan sonra en az 3 gün, en fazla 5 gün sonra verilmesi gerekir. Örnek alınırken kayganlaştırma amacı ile tükürük, sabun veya şampuan gibi maddeler kullanılmamalı ve meni temiz bir kaba alınmalı, inceleneceği laboratuara en geç 60 dakika içinde ulaştırılmalıdır. Sperm analizinde meninin miktarı, asiditesi mililitredeki sperm sayısı, spermlerin hareketliliği , yapıları ve içerdiği yuvarlak hücreler değerlendirilir. Gerekli görüldüğünde antisperm antikor testleri ve mikrobiyolojik incelemeler yapılır
Kruger’in Strict Kriterlerine Göre Normal Sperm
Normal sperm oval başlı, akrozomu kolay seçilen, kuyruk ve başı simetrik olan bir hücredir. Kuyruğun ilk kısmı biraz kalınlaşarak boyun kısmını oluşturur. Boyun ve kuyruğu düzgündür, kuyruk 50 – 60 mikrometre uzunluğundadır. 2.5 – 3.5 mikrometre çapında, oval biçimde, düzgün bir başı vardır. Baş kısmının % 40 – 60′ ını akrozom oluşturur. Akrozom zarı ile plazma zarının birleşmesi sonucu akrozom reaksiyonu meydana gelir ve bu reaksiyon spermin yumurta zarına bağlanabilmesini sağlar.
Antisperm antikorları erkek ve kadınların serumlarında, menide ve servikal mukusta (rahim ağzı salgısında) bulunabilir. Serumda IgG ve IgM tipi antikorlar, meni ve servikal mukusta ise IgA tipi antikorlar bulunur. Antisperm antikorları sperm hareketliliğini ve canlı sperm oranını azaltır, akrozom reaksiyonunu ve spermin yumurtaya bağlanmasını engelleyerek infertiliteye neden olabilir. Menideki antikorların varlığına bağlı spermlerin birbirine bağlanarak kümeleşmesine aglütinasyon denir. Aglütinasyon olduğunda spermlerin hareketliliği ve yumurtayı dölleyebilme yeteneği azalır. Semen analizinde aglütinasyon tespit edildiğinde antisperm antikorlarının varlığını tespit etmek için test yapılması önerilir.
Yumurtlama Tayini
Sperm analizi ile eş zamanlı olarak kısırlık araştırılması yapmak için kadında yumurtlama olup olmadığına bakılmalıdır. Bu amaçla en basit yöntem adetin 19-21. günleri arasında kanda progesteron seviyesine bakmaktır. Ayrıca ultrason takipleri veya idrarda LH ölçümleri ile de yumurtlama fonksiyonu değerlendirilebilir. Düzenli adet gören kadınların %95’i normal olarak yumurtlarlar.
Yumurtalıkların kapasitesinin değerlendirilmesi
Kadında en önemli testlerden biri yumurtalık kapasitesinin değerlendirilmesidir. Bunun için adetin 2 veya 3. gününde transvaginal olarak yapılan ultrason muayenesinde yumurtalıklar içindeki primordial foliküller (içerisinde yumurta içeren minik kistler) sayılır. İki yumurtalıkta toplam en az 6 tane primordial folikül bulunması gerekir, eğer bu sayıdan az ise yumurtalık kapasitesi azalmış demektir. Kadınlar da yumurtalık kapasitesi yaşa bağlı olarak (37yaşından itibaren azalmaya başlar ve 44 yaşından sonra kadının çocuk sahibi olabilmesi çok zorlaşır.) veya ailesel faktörlere bağlı (ailede erken menopoz öyküsü) veya daha önceden geçirilmiş yumurtalığa ait ameliyatlara (kist ameliyatları), ve endometriozise bağlı olarak yumurtalık kapasitesi azalır. Bu çiftlerde yumurtalık kapasitesinin çok dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.
Kadının değerlendirilmesinde kullanılan hormonal testler:
FSH, LH, E2, Prolaktin, SerbestT4, TSH, Serbest Testosteron, 17-OHProgesteron, DHEA-S04, Androstenedion
Semen analizi, yumurtlaması ve yumurtalık kapasitesi normal olan çiftlerde kadının tüplerinin açık olup olmadığı değerlendirilir. Bunun için adetinin bitiminden hemen sonra (yumurtlama döneminden önce) ilaçlı rahimfilmi (HSG-histerosalpingografi) çekilir. Bu dönemde rahim içi daha iyi görülür ve yumurtlama döneminden sonra olası bir erken gebeliğe zarar verilmemiş olur.HSG ile rahim iç boşluğu ve tüpler değerlendirilir. Tüplerin açık olup olmadığı ve kapalıysa hangi seviyede kapalı oldukları görülür ancak HSG tüplerin açık olup olmadıkları hakkında bilgi verdiği halde tüplerin işlevi hakkında bilgi vermez.